Je leest er niet veel over, Wit-Rusland, of liever gezegd Belarus. Nederland mag er op 13 oktober 2019 weer tegen voetballen, in Minsk. Omdat ik reizen aanbied naar het land (zie www.wit-ruslandreizen.nl), en omdat ik sowieso geïnteresseerd ben in de politieke ontwikkelingen in voormalige Sovjet landen, volg ik de ontwikkelingen nauwgezet. Daar komt bij, Belarus is gezien onze huidige spanningen met Rusland, en haar status als (steeds minder trouwe) vazal van de grote buur, niet onbelangrijk voor de stabiliteit van geheel Europa.
Rijdende langs de grens tussen Belarus en Litouwen in de zomer van 2018 ontwaarde ik plotseling, op een kleine heuvel, een enorme radarinstallatie bestaande uit vier radars op trucks, en allemaal gericht op het westen en op het Westen. “Doorrijden, geen foto maken”, vertelde ik mijzelf, want Belarus is geen fijn land om te worden opgepakt voor spionage. Gelukkig verried mijn huurauto met Belarus nummerbord niet dat een Nederlander achter het stuur zat, en kon ik niet gehinderd verder rijden langs de grens en door de bossen.
Want ja, Belarus is ook militair nauw verbonden Rusland en deze grens is feitelijk de Russische buitengrens. Zoals de landen ook economisch nauw verbonden zijn, via de door Rusland zo enthousiast gesteunde Euraziatische Unie, samen met Kazachstan, Armenië en Kirgizië. Of die landen het enthousiasme voor de Unie delen is een andere vraag, die zij zelf niet openlijk zullen beantwoorden.
Echter, de samenwerking tussen Belarus en Rusland vertoont sporen van slijtage. Factoren die daarbij een rol spelen zijn de volgende.
Ten eerste loopt het presidentschap van Poetin in Rusland af in 2024. Volgens de Russische grondwet mag hij zich niet opnieuw kandidaat stellen, na twee opeenvolgende termijnen. Gezien de (financiële) belangen van hemzelf en zijn duistere kompanen zou voortzetting van dat presidentschap gewenst zijn. Eén mogelijkheid is om president te worden van een nieuwe staat. Enter Belarus. Een unie Rusland-Belarus creëert een nieuwe staatsentiteit, die een nieuwe leider vereist, bijvoorbeeld V.V. Poetin. Probleem: de Belarussen voelen er weinig voor, en zeker president Loekaschenko niet, die dan een tweede viool zou moeten spelen en veel van zijn privileges zou verliezen. Achter de schermen drukt Rusland op een steeds innigere samenwerking, Belarus weerstaat.
Dan is er in 2019 het schandaal van de vervuilde olie vanuit Rusland die voor grote schade heeft gezorgd aan pijpleidingen van Belarus en andere landen – hoe krijg je het eruit? Olie is letterlijk ook het smeermiddel tussen de economieën van de twee landen. D.w.z. Rusland levert tegen een lage prijs olie, Belarus mag refinen en doorverkopen. Dit, plus goedkope leningen, is de kern van de wijze waarop Rusland de kleine broer ondersteunt. Een gevolg is wel dat Belarus nu een schuld heeft van 7,6 miljard USD, de grootste schuld aan Rusland van alle landen. Het pijnpunt en dilemma voor Belarus is erin gelegen dat de eigen staatseconomie onrendabel is en in stand wordt gehouden om werkloosheid en sociale onrust te vermijden. Houdbaar is de situatie dan ook niet, zeker nu Rusland het financieel zwaar heeft en de steun (goedkope olie, leningen) afneemt, terwijl zij haar politieke druk opvoert. Kortom, Belarus zit aardig klem.
Hoe verhoudt zich het Westen zich tot Belarus? De sancties wegens politieke binnenlandse onderdrukking zijn deels afgebouwd de afgelopen jaren. Men beseft zich dat het geen kwaad kan nader te komen tot een twijfelende vazal van Rusland, zeker in de onzekere jaren na 2014. In augustus 2019 bezocht National Security adviser van de VS, John Bolton, het land en sprak met Loekashenko. Die al heeft aangegeven deels Amerikaanse olie te willen importeren om niet meer geheel afhankelijk te zijn van de Russen. Sinds juli 2018 is het mogelijk voor mensen uit Westerse landen om visumvrij te reizen in Belarus, onder voorwaarden. Rusland is not amused.
Wordt vervolgd. Ik verwacht dat het rustig zal blijven in Belarus, de bewoners missen de emotie en vrijheidsdrang die de Oekraïners wel kenmerkt. Een nieuwe Maidan zit er niet in. Maar een preventieve militaire ingreep door Rusland is niet uitgesloten, mocht Belarus zich in Russische ogen teveel wenden tot het Westen. Want het verliezen van deze buffer zal Poetin, anders dan met Oekraïne, koste wat kost willen voorkomen.
En die radar installatie kan Belarus beter naar de oostgrens verplaatsen.