Na een verblijf van twee dagen in Hongkong keerde ik, vijf maanden na het land in november 1990 te hebben verlaten, op 16 april 1991 weer in China terug. Het reisdoel was de hoofdstad Beijing, maar niet voordat ik kennis had gemaakt met andere delen van het land, inclusief het befaamde Shanghai.
Reizend per bus, van willekeurig plaatsje naar willekeurig plaatsje, bereikte ik die stad een paar weken later. Wat doe je zoal onderweg, in willekeurige plaatsjes die niet genoemd staan in de Lonely Planet – de reisbijbel – en zonder toeristische hoogtepunten? Vooral, nieuwsgierig rondlopen, foto’s nemen en hopen op interessante bezienswaardigheden en ontmoetingen. De mensen in de kleine stadjes en dorpjes hadden vaak nog nooit een Westerling gezien en soms vielen ze bijna letterlijk van hun fiets tijdens het nastaren.
Ik stelde hoofddoelen op, zoals Beijing, Shanghai, de Grote Muur, bezocht die en genoot er van. Maar het werkelijke reizen was toch wat je tussendoor meemaakte. Oftewel het onderweg zijn was belangrijker dan de toeristische hoogtepunten zelf.
Shanghai werd bereikt. Was het in 1991 al een enorme miljoenenstad, in 2021 zou ik er waarschijnlijk niets meer van herkennen, zoveel is bijgebouwd. Ik verbleef er, zoals zoveel backpackers, in een hostel aan de Bund, de beroemde promenade van de stad. Althans, totdat er een geheel nieuw deel werd gebouwd op een plaats waar in 1991 nog het water stroomde.
In Shanghai ontmoette ik Chen, een lokale jongedame, en we gingen een tijdje samen op pad. Zo ook naar de stad Suzhou, gelegen op twee uur treinen van Shanghai, en befaamd vanwege haar kanalen. Daarom wordt zij wel ‘het Venetië van het Oosten genoemd’. In Suzhou echter zou ik ook een geheel andere ervaring opdoen, namelijk een aanvaring met de autoriteiten.
We wilden inchecken in een hotel in Suzhou en blijkbaar wekte het bevreemding bij het hotelmanagement, een lokale dame met een buitenlander. Zij schakelden zelfs de politie in! Ik werd meegenomen naar een politiebureau in Suzhou en ondervraagd door een vloeiend Engels sprekende commissaris. Eerlijk gezegd had ik geen flauw idee waarom dit me was overkomen. Pas tijdens de ondervraging werd het me duidelijk. Kennelijk werd verondersteld dat een (ongehuwde) vrouw, verblijvend met een buitenlander in een hotel een prostitué zou zijn. Want daarop spitsten de vragen zich toe. Waar hadden we elkaar ontmoet, wanneer, etc. Uiteindelijk viel deze aanklacht weg.
Maar tegelijkertijd viel me een andere verdachtmaking ten deel. In Shanghai had ik het consulaat van de Sovjet-Unie bezocht en enkele brochures* meegenomen. Die gingen over Lenin, over de Communistische Partij, over Glasnost & Perestroika van Gorbatsjov, maar ook eentje over spionage. Daarnaast trof de commissaris onder mijn bezittingen ook het boek Crime & Punishment aan, het meesterwerk van Dostoevsky dat ik destijds las. “Are you interested in crime and punishment” vroeg de commissaris me retorisch en streng?
In de loop van het verhoor viel de interesse van de commissaris steeds meer weg. Ik mocht tijdens lunchtijd zelfs een stukje buiten wandelen, alleen. Na terugkeer op het bureau werd de zaak afgedaan en mocht ik weer vertrekken.
Het was niet de enige keer dat ik te maken kreeg met de Chinese autoriteiten. Een tweede maal gebeurde tijdens een volgende reis, ergens in het noorden van het land. De gewoonte om per bus naar willekeurige stadjes te reizen kan tot gevolg hebben dat je aankomt in plaatsen die verboden zijn voor buitenlanders. Dat was blijkbaar het geval in dit stadje, met twee enorme fabriekspijpen en een blijkbaar gevoelige industrie. Ik werd gespot en meegenomen naar een politiebureau. Nadat een vertaalster werd gevonden begon het verhoor. Mijn aanwezigheid in het verboden stadje bleek geen groot probleem, mits ik z.s.m. weer zou vertrekken. Meer problematisch was dat ik zelf, om onduidelijke redenen, mijn internationale studentenkaart liet zien. Daar kreeg je handige kortingen mee onderweg, bijvoorbeeld in musea. Vrijwel alle backpackers reisden met zo’n kaart. Echter die kaart was makkelijk verkrijgbaar in China, en vervalst. Dat leek deze commissaris ook te beseffen en hij onderwierp hem aan een minutieus onderzoek. Wat had ik een spijt dat ik deze kaart uit bravoure had laten zien!
Uiteindelijk, ook hier, liep het met een sisser af. Ik speelde de vermoorde onschuld en mocht uiteindelijk zonder gevolgen vertrekken.
Terug in Shanghai pakte ik de nachtboot naar de stad Qingdao – een voormalige Duitse kolonie en beroemd vanwege het bier – te kunnen pakken, en me te bezinnen op wat was gebeurt. Vanuit Qingdao, een Chinese stad met herkenbare Europese architectuur, treinde ik verder naar de hoofdstad Beijing. Bezoeken aan de Lange Muur en de Verboden Stad stonden op het programma. In Beijing was het makkelijk om een fiets te huren. De ideale manier om de stad te bekijken was uiteraard per fiets, samen met tienduizenden Chinezen. Ik stelde me voor dat ooit, met de verwachte toename in welvaart, deze fietsen zouden worden omgewisseld voor brommers en auto’s. En de enorme aanslag die dat zou doen op het milieu in Beijing en in al die andere Chinese steden…
Ondertussen was het mei geworden, was de beurs weer bijna leeg en stond de slotetappe voor de boeg: met de trein naar Moskou, en vervolgens weer naar Nederland. Probleempje waren de financiën, of beter gezegd het ontbreken daarvan. Een Nederlandse reiziger leende me USD 100 waarvan ik een treinkaartje kocht naar Moskou. Daar zou ik aankomen met nog USD 80 op zak, maar zonder treinkaartje naar Nederland. Zou dat mogelijk zijn?
*voor de liefhebbers, over de brochures uit het Sovjet Consulaat. Die heb ik nog steeds en zij zijn historisch. Met titels als ‘Documents and Materials from the 28th Congress of the Communist Party of the Soviet Union’, en ‘Visit of Mikhail Gorbachev to Japan’, en ‘Conversion: Goods Instead of Weapons’, en ‘Changing Property Relations will strenghten Socialism’, maar ook ‘Openness and Espionage (!)’. De geest van de meeste brochures is die van een volledig vertrouwen in de door Gorbatsjov ingezette openheid & verandering, en ook in het Westen, bijna ontroerend. En hoe anders dan het cynische en gewelddadige beleid en wereldbeeld van Rusland onder Poetin anno 2021. In 30 jaar zijn dromen gesneuveld.