Hij schreef zelf geschiedenis in 1992 met zijn klassieker ‘Het einde van de geschiedenis en de laatste mens’, de Amerikaanse politiek filosoof Francis Fukuyama. Daarin betoogt hij dat, na het einde van de Koude Oorlog, de ideologische evolutie is beëindigd ten faveure van de liberale democratie. Tegelijkertijd vraagt hij zich af of de duurzaamheid van deze samenleving wel gewaarborgd is. Want vindt de moderne mens, zeker degenen met buitensporige ambities, wel voldoende uitlaatklep in een dergelijke egalitaire wereld? Deze problematiek komt terug in zijn boek ‘Identiteit: Waardigheid, ressentiment en identiteitspolitiek’ uit 2019.
Maar gaan we even een stapje terug. Francis Fukuyama was aanvankelijk een neoconservatief, voordat die term besmet raakte in de regeerperiode en het beleid van George W. Bush in de VS. Ook Fukuyama raakte daarin teleurgesteld, en heeft sindsdien sociaal-democratische ideeën omarmt zoals een overheid die tot doel heeft de te grote verschillen in inkomen en vermogen tussen mensen te nivelleren. Zoals in Nederland en veel West-Europese landen gemeengoed is.
Hoewel anno 2019 in veel landen, waaronder zelfs enkele in Oost-Europa, de liberale democratie niet de boventoon voert, ben ook ik van mening dat Fukuyama groot gelijk heeft met zijn stelling uit 1992. Een beter systeem dan de liberale democratie – waarbinnen uiteraard variaties mogelijk zijn van links naar rechts – is nog niet uitgevonden. Ik durf de stelling aan dat de opmars van het autocraten in Oost-Europa (Polen, Hongarije, Tsjechië) van korte duur zal blijken. Het is een achterhoedegevecht in een wereld op drift, aangewakkerd door grote migratiestromen en angst om voor ‘het nieuwe’ en voor verlies van de eigen identiteit, zie uiteindelijk zal verdwijnen.
En in een later stadium zullen ook dictators als Poetin en Erdogan het veld ruimen, wanneer de eigen bevolking, geconfronteerd met een verlies aan vrijheden en economische stagnatie, de vrijheid omarmen.
China is een apart verhaal, en zolang het communistische regime voldoende economische groei kan genereren accepteert de bevolking het verlies aan vrijheid. Het verbeten gevecht van de democratische jongeren in Hongkong, en eigenlijk ook de neergeslagen opstand van 1989 (dus voordat de hoge, kapitalistische groei werd bewerkstelligd) laten zien dat ook de Chinezen niet eeuwig gebukt wensen te gaan onder een autocraat.
Terug naar Fukuyama en zijn boek uit 2019 over Identiteit. Zoals hijzelf schrijft zou het boek nooit zijn geschreven als Trump niet president was geworden. Een president waarover hij opmerkt dat ‘het was moeilijk iemand te vinden die minder geschikt zou zijn voor dit ambt dan Donald Trump’.
Ironisch genoeg haalde Fukuyama juist Donald Trump aan in zijn boek uit 1992 als voorbeeld van iemand wiens enorme ambities ‘veilig waren weggeborgen’ in het runnen van een Real Estate bedrijf, en later als TV-presentator. En laat nu juist deze Donald Trump geen genoegen te hebben genomen met die rol maar zich ingelaten met de politiek om zijn grenzeloze ambities te kunnen botvieren! Met grote en ongewenste gevolgen voor de gehele wereld.
Want, Trump boorde een groep aan die zichzelf onderkend voelde in de maatschappij, de veelbesproken en zogeheten ‘blanke onderklasse’. En dat is het punt dat Fukuyama in zijn nieuwe boek probeert te maken. In de liberale democratie, met op papier gelijkheid voor iedereen, gaan groepen, heel veel groepen, zich miskend voelen en ‘gelijkheid’ eisen. Dat kunnen zijn vrouwen, een blanke onderklasse, homoseksuelen etc. etc. Naast deze groepen die ‘gelijkheid’ eisen, heb je ook individuen of groepen die zich superieur wanen en op grond daarvan aanspraak maken op privileges, zoals Donald Trump. De uitdaging en het probleem is om alle ‘miskende’ groepen en ‘verheven’ individuen en groepen, tevreden te stellen.
Fukuyama stelt daarom dat de oplossing hiertoe zal moeten worden gevonden in een gedeelde identiteit in een samenleving, waarin iedereen zich kan vinden, die verenigt.
Voor de EU zou een EU-identiteit logisch zijn, en ideaal. Een mooi en belangrijke streven waar de EU werk van zou moeten maken. Hoe moeilijk dat ook is met individuele lidstaten die juist graag hun eigen, nationale identiteit benadrukken.
Fukuyama heeft een belangrijk boek geschreven en zich in de loop der jaren een visionair politiek filosoof en schrijver getoond. En eentje die niet te beroerd is zijn mening bij te stellen op grond van nieuwe inzichten.