(Dit opinie-artikel werd op 12 februari 2022 gepubliceerd in het Noordhollands Dagblad. Het is geschreven dus vlak vóór de Russische invasie van 24 februari).
In de grotere context van de crisis rondom Oekraïne spelen m.i. ook de volgende tien ontwikkelingen een rol.
1. Een Russische invasie met ook veel Russische slachtoffers kan Poetin in eigen land in de problemen brengen. In contrast met de dagelijkse berichtgeving op de staatstelevisie, al sinds 2014, zien veel Russen Oekraïne als een broedervolk. Er zijn oproepen gedaan door intellectuelen en oud-officieren om geen oorlog te starten. Poetin zelf heeft in 2021 een uitvoerig stuk geschreven over hoe hij Rusland en Oekraïne als onlosmakelijk verbonden ziet. Zal hij kunnen accepteren dat onder zijn leiding het land voorgoed afstand zal nemen van Rusland?
2. De VS en in mindere mate GB zijn aan Westerse zijde leidend in deze crisis. Poetin respecteert hun lef vastberadenheid. De toon vanuit het land is na het aanvankelijke dreigen met een militair-technische reactie de laatste weken opvallend milder. De EU, waar machtsdenken geen plaats meer heeft, mag de VS en ook GB hiervoor dankbaar zijn.
3. Veel Duitsers hebben begrip voor het Russische standpunt, al dan niet vanuit hun geschiedenis. De Duitse positie is m.i. nuttig om verdere oorlog te voorkomen. Immers, Rusland weet dat zij het Duitse begrip zal verliezen bij een invasie. Samen met Frankrijk kan Duitsland de rol van good cop vertolken tegenover de VS en GB als de bad cop.
4. De januari protesten in Kazachstan werden aangejaagd door vreedzame demonstranten die een groter stuk van de taart en meer vrijheid eisten. President Toqaev voelt de druk van zijn bevolking maar is ook schatplichtig aan Rusland, dat hem te hulp schoot. Maar de wensen van die twee staat haaks op elkaar. Kan Toqaev beiden tevreden stellen, en zijn land rustig houden. Of staat Rusland ook hier een instabiele buur te wachten? Begin februari zijn er vernieuwde, vreedzame protesten en ook stakingen in Kazachstan.
5. Oppositieleider Sviatlana Tichanovskaja van Belarus opereert nu vanuit Litouwen. Zoals de Amerikaanse journaliste Anne Applebaum, gespecialiseerd in geschiedenis en vraagstukken in de regio al opmerkte, zou het kunnen dat de toekomst van de democratie bepaald wordt in dit kantoor in Vilnioes. Als Tichanouskaya alsnog weet zege te vieren zal dat grote gevolgen kunnen hebben voor andere ex-Sovjet landen, inclusief Rusland.
6. Daarom is het goed mogelijk dat de door Poetin beloofde ‘militair-technische’ reactie op het afwijzen van zijn eisen door de VS en Navo – zoals is gebeurd – zal zijn dat Rusland pertinent troepen en materieel zal plaatsen in Belarus. Dertigduizend Russische troepen met geavanceerd materieel zijn er al, voor oefeningen gestart op 10 februari. De vraag is, gaan zij na afloop allen weer terug naar Rusland of zal Belarus te maken krijgen met een ‘bezetting’ door Rusland?
7. Turkije staat officieel aan de zijde van Oekraïne en is ook lid van de Navo. Het heeft Bayaktar drones verkocht aan Oekraïne waar Rusland en ook de separatisten beducht voor zijn. Daarnaast heeft Erdogan een goede persoonlijke relatie met Poetin. Erdogan heeft zich al aangeboden als bemiddelaar tussen de landen. Zal hij voor een doorbraak kunnen zorgen?
8. Binnen de Navo zal niemand zitten te wachten op lidmaatschap van Oekraïne. Een toetreden is helemaal niet aan de orde, zoals Rusland zelf ook weet. De ideale situatie zou zijn dat Oekraïne kiest om een neutraal land te worden. Dan kan logischerwijze alleen als het veiligheidsgaranties krijgt van Rusland, waar het mee in conflict is. Een paradoxale situatie.
9. Oekraïne is intern zeer verdeeld. Het meeste gevoelige onderwerp is een taalkwestie. In centraal en oost Oekraïne is Russisch vaak nog de eerste taal maar de autoriteiten in Kyiv eisen steeds meer dat Oekraïens die rol overneemt. Een land dat te maken heeft met een externe vijand zou de binnenlandse verschillen tijdelijk opzij moeten schuiven. In Oekraïne gebeurt het tegenovergestelde en wordt president Zelensky van alle kanten onder vuur genomen.
10. China is geen expliciete speler in de crisis maar wel een belangrijke bondgenoot van Rusland, zoals uitgesproken bij de opening van de Winterspelen. China volgt in het conflict vooral de reactie van de VS op de voet, immers het heeft te maken met Taiwan, door de VS beschermd. Hoe ziet Amerikaanse bescherming er in de praktijk uit?
De laatste ontwikkelingen zijn dat Macron namens Europa onderhandelt met Rusland en Oekraïne. De VS spelen een psychologisch spel door met satellietfoto’s van overvolle Russische legerbases continue te wijzen op de Russische dreiging. En het brengt naar buiten communicatie tussen Russische officieren te hebben onderschept die duidt op Russische onzekerheid over de uitkomst van een eventuele oorlog.
Rusland stuurt meer marineschepen naar de Zwarte Zee, waarmee het de Oekraïense havens feitelijk kan blokkeren en de economie nog harder kan treffen.
Hoe zal het conflict eindigen? In het gunstigste geval in nieuwe en verbeterde veiligheidsafspraken tussen Rusland, de VS, de Navo en Europa. En bovenal voor Oekraïne.