(Dit opinie-artikel werd op 11 juni 2022 gepubliceerd in het Noordhollands Dagblad).
Het blijft lastig om te voorspellen hoe en wanneer de oorlog tussen Rusland en Oekraïne zal eindigen. Toch kunnen er steeds meer (voorzichtige) conclusies worden getrokken. Zo is eind mei 2022 duidelijk dat Rusland er niet in zal slagen om geheel Oekraïne te veroveren, na de aftocht bij Kyiv en de terugtocht bij Charkiv. Tevens weten we dat Oekraïne over steeds meer moderne Westerse wapens beschikt en dat er honderdduizenden Oekraïners worden gemobiliseerd. De Russische oud-kolonel Mikhail Khodarenok wond er op 16 mei op de Russische staatstelevisie dan ook geen doekjes toen hij stelde dat de situatie voor Rusland op het slagveld alleen maar slechter zal worden. Ook de Rus Igor Girkin, één van de verdachten van MH-17 en in 2014 opperbevelhebber van de separatisten, is die mening toegedaan. Hij voorziet nog wel tactische successen voor Rusland in de Donbas maar denkt dat zonder mobilisatie Rusland op langere termijn kansloos zal zijn.
Hoe zou Oekraïne deze onderhandelingen in moeten gaan, waar zou het realistisch gezien genoegen mee kunnen nemen? Mijn voorstel is dat Oekraïne strategisch inzet op een tweetrapsoplossing. D.w.z. een oplossing die allereerst concrete resultaten oplevert uit onderhandelingen met de huidige machthebbers in Rusland. Die resultaten zijn moeilijk in te schatten maar behalve een neutrale status voor Oekraïne kun je denken aan teruggave van de nu door Rusland bezette provincie Kherson in ruil voor een speciale status – wellicht onder VN auspiciën – voor de gehele Donbas-regio, hoe pijnlijk dat ook zal zijn voor Oekraïne. Met voor Rusland de verzekering dat de (sinds 2014 gestopte) watervoorziening vanuit de provincie Kherson naar de Krim weer wordt hersteld en er aan beide zijden van de grens geen militairen en militair materieel wordt geplaatst binnen een bepaalde straal. Hoe onverteerbaar deze oplossing voor Oekraïne ook zou zijn, immers Rusland krijgt meer dan het voor 24 februari bezat, toch is er voor Kyiv op termijn goede kans op meer.
Immers, hoewel Poetin en de staatsmedia een dergelijke overeenkomst zouden vieren als een overwinning, iedereen zal begrijpen dat het feitelijk een grote nederlaag voor Rusland betreft afgezet tegen de oorspronkelijk gestelde doelen van ‘denazificatie’ (lees omverwerping van de regering Zelensky) en ‘demilitarisatie’ (lees vernietiging en ontmanteling van het Oekraïense leger) plus de gigantische verliezen die zijn geleden. En daar komen de ongekende sancties en internationale isolatie met als gevolg een enorme economische en technologische stap terug in de tijd, nog bovenop. Het valt moeilijk te geloven dat een dergelijke omvangrijke strategische nederlaag voor Rusland geen binnenlandse politieke gevolgen zal hebben. Inclusief voor de hoogste leiding aan toe, die verantwoordelijk is voor de mondiale afgang. In het gunstige geval zal Poetin zich bij de presidentsverkiezingen in 2024 niet meer verkiesbaar stellen, mocht hij tot die tijd politiek overleven.
Om onder de desastreuze sancties uit te komen zal het onvermijdelijk zijn dat Poetin en de huidige leiding worden vervangen door meer gematigde leiders, in verkiezingen of op andere wijze. En daar ligt de kans voor Oekraïne op verdere toezeggingen en concessies vanuit Moskou, en het tweede deel van de tweetrapsoplossing voor Oekraïne. Want vroeg of laat zal in Rusland de irrationele haat tegen het Oekraïense broedervolk plaatsmaken voor schaamte en schuldbesef. Dan zullen de status van de Donbas en de Krim bespreekbaar worden. En zullen (gigantische) herstelbetalingen aan Oekraïne worden gedaan.
Ik weet, bovenstaand scenario is slechts één van de mogelijke, en een optimistische. Maar ik ben van overtuigd dat het ook het meest realistische scenario is.
Tenslotte, het verdwijnen van Poetin en zijn misdadige regime zal ook grote gevolgen hebben voor andere ex-USSR landen. Loekashenko in Belarus, afhankelijk van de persoonlijke steun van Poetin, zal dit politiek niet overleven. Ook in verschillende andere landen waar uit angst voor Rusland geen of weinig politieke vrijheid heerst zullen democratische partijen hun kans ruiken en goede kans maken om landen als Armenië, Azerbeidzjan, Kazachstan, Oezbekistan, Kirgizië en Tadjikistan vrijer te maken. De onbezonnen en criminele Russische invasie van Oekraïne, het dappere verzet van de Oekraïners en de onvoorwaardelijke steun van het Westen zouden wel eens tot gevolg kunnen hebben dat een groot deel van de wereld een nieuwe periode van meer vrijheid tegemoet kan zien. Het huidige Rusland zal zichzelf moeten verslaan om dat mogelijk te maken en de kans daarop lijkt mij reëel.