Uitgekomen als boek in 2004, allereerst verschenen als dagelijkse bijdrage in de NRC en in 2007 in documentairevorm verschenen op televisie bij de VPRO. Ik heb het over In Europa van Geert Mak. Dat was tot nu toe langs me heen gegaan maar recentelijk heb ik het gelezen, en ben zeer onder de indruk.
Geert Mak reisde in 1999 een jaar lang kriskras door Europa, maar wel met een duidelijk plan. Van Amsterdam tot Wenen, van Barcelona tot Stalingrad en van Belfast tot Istanboel. Overal tekende hij aan de hand van interviews met ooggetuigen van grote en minder grote historische gebeurtenissen uit de twintigste eeuw een beeld van de eeuw die in 1999 op het punt stond te worden afgesloten. En wat een meeslepende kroniek is het geworden!
Alle grote gebeurtenissen komen aan bod. En gebeurtenissen zijn meestal grote rampen, in de eerste plaats de twee wereldoorlogen. Maar ook de periode voor WOI en het Interbellum worden levendig beschreven, daarna de Koude Oorlog, de gebeurtenissen na 1989 en tenslotte de oorlogen in het voormalig Joegoslavië. Daarnaast vergeet Mak niet ‘losstaande’ gebeurtenissen zoals de Spaanse Burgeroorlog, de kwestie Noord-Ierland, Parijs in 1968 en veel veel meer. Telkens spoort bij ooggetuigen op en laat hen met oog voor detail vertellen over die periode en dat gebied.
Wat maakt dit boek dan zo goed m.i.? Ten eerste de vorm. De verhalen van ooggetuigen geven een vaak onbekende maar zeer boeiende blik op bekende gebeurtenissen. Details zijn veelzeggend. De geschiedenis komt als het ware tot leven aan de hand van de ooggetuigen. Dat kan alleen maar als het gebeurt onder leiding van een dirigent die zeer goed bekend is met de geschiedenis van Europa, en niet alleen van de grote gebeurtenissen. En zo iemand is de belezen Geert Mak.
Ten tweede is het een journalistiek meesterwerk. De verschillende getuigen worden op kundige wijze aan elkaar geschakeld, altijd passend in het grote geheel. Mak weet altijd weer objecten, personen en gebeurtenissen te vinden die zowel interessant zijn als relevant voor zijn verhaal en voor de geschiedenis van Europa. Hij weet voor elkaar te krijgen dat een boek van 800 pagina’s over de geschiedenis van Europa geen moment verveeld.
Door de gekozen vorm, sterk leunend op de getuigenissen van deelnemers en kinderen van deelnemers aan belangrijke gebeurtenissen van de twintigste eeuw is dit uiteraard en vooral een subjectieve geschiedschrijving. Met zijn enorme geschiedkundige kennis van Europa, en alle achtergronden die hij tussen de getuigenissen door aan de lezer geeft voelt het toch alsof Mak hier de (dramatische) geschiedenis van ons continent in de twintigste eeuw heeft neergepend. Hulde!